Patron

Patron szkoły: Joachim Lelewel, polski historyk, numizmatyk i działacz polityczny, żył w latach 1786-1861

Biografia Joachima Lelewela (w pigułce).pdf

• Młode lata

• Okres Wileński

• Początki działalności politycznej

• Emigracja

• Działalność konspiracyjna

• Ostatnie lata

• Twórczość

Młode lata

Joachim Lelewel urodził się 22 marca w 1786 roku w Warszawie. Był najmłodszym synem Karola i Ewy Lelewelów. Ojciec -Karol - sprawował przez niemal 20 lat odpowiedzialną funkcję generalnego kasjera słynnej komisji Edukacji Narodowej. Był człowiekiem wyjątkowej i skrupulatnej uczciwości, a prawnikiem z wykształcenia. Zmarł w pamiętną noc 29 listopada 1830 roku. Joachim miał pięcioro rodzeństwa -trzech braci i dwie siostry. Rodzina Lelewelów stanowiła przykładne gniazdo rodzinne . Atmosfera poważnej pracy, poczucie odpowiedzialności, wielka wrażliwość na losy kraju, troskliwa i rozumna miłość rodzicielska -to jej największe zalety. Wzorcowa ta rodzina otaczała szczególną miłością, szacunkiem i troskliwością Joachima, który od wczesnego dzieciństwa wyróżniał się powagą i nie pospolitymi zdolnościami.

Od dziewiątego roku życia pobiera systematyczną naukę. Pierwsze cztery lata skorzystał z nauczania domowego w Woli Cygowskiej. Następne trzy lata uczył się u księdza proboszcza w Okrzei. Zajmował się fizyką, astronomią, przyrodą i oczywiście historią. Tu na wsi napisał pierwszą pracę historyczną -plan oblężenia Pskowa przez Batorego. Gdy Joachim skończył czternaście lat rodzice wysłali go do trzeciej klasy konwiktu Pijarów w Warszawie, który ukończył w trzy lata później (1801-1804). Był uczniem średnim, ale już od samego początku pasjonowała go historia, filozofia i geografia.

Okres Wileński

W 1804 roku, 18-letni Joachim, zapisał się na niedawno otwarty Uniwersytet Wileński, na wykłady prawa, literatury łacińskiej, historii naturalnej, a także geometrii, fizyki i rysunku. W 1807 Lelewel ogłosił w Wilnie swą pierwszą książkę pt. "Edda, czyli księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców"- pozycja bez większej wartości naukowej. W 1809 przeniósł się do Krzemieńca, gdzie podjął naukę w tamtejszym liceum. Spędził tam ponad rok bez stałego, płatnego zajęcia, po czym w połowie 1811 wrócił do Warszawy. Ojciec wyrobił mu skromną posadę w Ministerstwie Spraw Wewnętrznym, ale to zajęcie biurowe budziło w nim wstręt i obrzydzenie. W okresie tym zbliżył się do Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pracował dla biblioteki sądu apelacyjnego, dużo czasu spędzał w Woli Cygowskiej. Lata te to okres intensywnej pracy Lelewela badawczej i pisarskiej. Powstały: "Uwagi nad Mateuszem herbu Cholewa"(1811), "Historia Polski do końca panowania Stefana Batorego"(1813), tom "Pism pomniejszych geograficzno-historycznych". Publikacje te sławy mu nie przyniosły, pisał językiem ciężkim i zawiłym, rzucał czytelnikowi zbyt wiele nowych pojęć. Na wiosnę 1815 roku Lelewel opuszcza powtórnie dom rodzinny i udaje się do Wilna. Wraca na uniwersytet jako zastępca profesora historii. Katedrę historii w uniwersytecie wileńskim zajmował dwukrotnie: po raz pierwszy od1815 do 1818, po raz wtóry od 1821 do 1824. Lata 1818-21 spędził w Warszawie jako bibliotekarz przy Publicznej Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Podjął jednocześnie wykłady bibliografii na tymże uniwersytecie i został przyjęty na członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Ściśle naukowym efektem tych paru lat bibliotekarstwa stało się: "Bibliograficznych ksiąg dwoje", dzieło które miało stanowić punkt wyjścia późniejszych znakomitych wydawnictw bibliograficznych w Polsce. W 1820 otrzymał zaocznie dyplom doktora filozofii Uniwersytetu Krakowskiego, a w 1821 Senat Uniwersytetu Wileńskiego powołał Lelewela na profesora zwyczajnego historii. Jego inauguracyjny wykład zgromadził ponad 1,5 tysiąca słuchaczy, był to pierwszy rzeczywisty triumf w jego życiu. Frekwencja utrzymała się w dniach następnych, na jego wykłady stale przychodziło ok.400 osób. Lelewel wykładał historię powszechną starożytną i średniowieczną , historię historiografii, metodologię. Lelewel traktował swe obowiązki profesorskie z wyjątkową sumiennością. Historię szacował nader wysoko, a młodzież kochał. W pierwszej połowie 1824 zapadły wyroki na uczestników związku Filomatów i Filaretów Polskich. Czterech najbardziej popularnych profesorów uniwersytetu, w tym Lelewela, zwolniono ze stanowisk. Znalazł się ponownie w Warszawie, tym razem bez stałego zajęcia,. Czynniej niż w latach ubiegłych brał udział w pracach Tow. Przyjaciół Nauk. W ciągu pięciu omawianych lat ogłosił drukiem wiele rozpraw i książek z zakresu historii Polski, archeologii, prawa i bibliografii.

Początki działalności politycznej

Lelewel włączył się także w robotę polityczną, nawiązał kontakty z patriotyczną konspiracją w kraju, z rewolucjonalistami w Rosji, z nauką i rewolucyjną konspiracją Zachodu. W tym okresie wyrósł na przywódcę polskiej demokracji. W 1825 zostaję członkiem Tow. Patriotycznego, a w 1826 zostaje oskarżony o współpracę z dekabrystami. Zostaje jednak uniewinniony, a jego autorytet wśród członków tajnych stowarzyszeń ciągle wzrasta. Sam Lelewel w 1829 kandyduje do sejmu jako ziemianin z Okrzei Cieciszowskich i bierze czynny udział w obradach sejmowych. W 1830 przewodnicz Komisji praw organicznych i administracyjnych, uznany za jedynego z najpoważniejszych znawców polskiego prawa. Jego popularność wzrosła jeszcze bardziej, zostaje nawet wtajemniczony w plany i termin wybuchu zbliżającego się Powstania Listopadowego. Jego skromna izdebka na Długiej jest już nie tylko pracownią uczonego, stała się ogniskiem narad spiskowych. W czasie powstania zasiadał w Radzie Administracyjnej, a następnie w rządzie narodowym. 30 stycznia 1831 został powołany przez sejm na piątego członka Rządu Narodowego. Jego działalność w powstaniu kończy się w momencie obrania na jego przywódcę generała Krukowieckiego. Lelewel na jesieni 1831 jako dojrzały wytrawny uczony i gorący Polak opuszcza kraj, udając się na ponad 30-letnią emigrację. W listopadzie działa już w Paryżu.

Emigracja

Emigracja listopadowa trafiła na grunt rozgrzany niedawną rewolucja francuską, pełen entuzjazmu dla sprawy polskiej. Lelewel witany był wszędzie ze szczególnymi honorami jako członek rządu powstania i znakomity uczony. 29 października 1831r przybył do Paryża. 6 listopada wszedł w skład nowopowstałego Tymczasowego Komitetu Emigracji, który już 15 grudnia przekształcił się w Komitet Narodowy Polski. Lelewel zmienił się nie do poznania. Wychudł, zczerniał na twarzy, stał się drażliwy, nawet gwałtowny. Był wszędzie niezmordowanie czynny. Redagował odezwy i manifesty, nawiązywał kontakty z całą podziemną Europ,. jednocześnie redukując swoje potrzeby do przerażającego minimum. Cały oddał się służbie społecznej. W ciągu dwu lat 1831-1832 zachodzi wyraźny przełom w osobowości Lelewela: zamiast skłonnego do kompromisu i bierności przywódcy lewicy powstańczej, zjawia się nieugięty bojownik demokratycznej, republikańskiej myśli polskiej. W jego ręku zaczynają skupiać się międzynarodowe kontakty polskiej demokracji. Wkrótce jednak Lelewel został wydalony do La Grange, a następnie do Tours w marcu 1832r. w sierpniu tegoż roku zostaje skazany na wygnanie z granic Francji jako "szef nowych w Polsce zaburzeń". Jego sytuacja materialna staje się tragiczna. Wielki uczony ruszył w kierunku granicy belgijskiej pieszo, z tobołem na plecach. Pozostaje tam aż do śmierci, czuli przez kolejne 30 lat. Samotność otacza go coraz szczelniejszym murem, najpierw umiera jego matka (1837), potem brat (1847). Odtąd jego życie sprowadza się wyłączne do pracy naukowej i do walki o idee. W 1836r napisał historię powstania listopadowego 1830/1831. Stworzył także mnóstwo artykułów i przekładów. Owocem brukselskiego okresu były też dwa dzieła naukowe: "Numismatique du Moyen Age" i "Geographie du Moyen Age" (1852 i 1857). Pierwsze z nich to imponujące, dwutomowe dzieło, z licznymi tablicami. Belgowie oczywiście doceniają jego ogromne zaangażowanie i wzywają go na kierownika gabinetu numizmatycznego, proszą też o przyjęcie katedry uniwer sprowadza się wyłączne do pracy naukowej i do walki o idee. W 1836r napisał historię powstania listopadowego 1830/1831. Stworzył także mnóstwo artykułów i przekładów. Owocem brukselskiego okresu były też dwa dzieła naukowe: "Numismatique du Moyen Age" i "Geographie du Moyen Age" (1852 i 1857). Pierwsze z nich to imponujące, dwutomowe dzieło, z licznymi tablicami. Belgowie oczywiście doceniają jego ogromne zaangażowanie i wzywają go na kierownika gabinetu numizmatycznego, proszą też o przyjęcie katedry uniwersyteckiej. Lelewel jednak odmawia. Wkrótce staje się powszechnie uznaną powagą w zakresie numizmatyki. Towarzystwo numizmatyczne obrało na swojego honorowego przewodniczącego Drugie z wielkich dzieł to pięciotomowa historia geograficznej wiedzy średniowiecza z wspaniałym atlasem i tablicami. W 1844r powstaje "Polska odradzająca się" oraz "Histoire de Pologne", a w 1853r "Narody na ziemiach słowiańskich przed powstaniem Polski".

Działalność konspiracyjna

Już w Paryżu należał do ściśle zakonspirowanych związków opozycji francuskiej m.in. Komitetu o nazwie "Zemsta Ludu". Od 1834r Lelewel staje się aktywnym członkiem "Młodej Polski", a od 1835r jej Komitetu Centralnego. Z czasem organizacja słabnie, a na jej miejsce zjawia się "Zjednoczenie Emigracji Polskiej", które było związane najściślej z osobą Lelewela. Tarcia personalne sprawiają, że związek długo nie mogło wybrnąć z fazy organizacyjnej. 29 listopada 1836r wybrano naczelny komitet organizacji z Lelewelem włącznie. Za podstawę swojego programu "Zjednoczenie" głośne cztery punkty lelewelowskie:

1. zniesienie poddaństwa
2. zniesienie pańszczyzny i powszechne uwłaszczenie chłopów
3. równouprawnienie w literze prawa i praktyce życia wszystkich wyznań
4. bezpłatna oświata dla biednych dzieci.

Organizacja skupiała tych emigrantów, którzy opowiadali się za demokracją, ale nie chcieli należeć do Towarzystwa Demokratycznego. Stojący na jej czele Lelewel dążył do połączenia tych dwóch ugrupowań, a wypadki 1846r tylko ten proces przyspieszyły. 10 lipca tegoż roku "Zjednoczenie" uznało się za rozwiązane przez "wejście" do Towarzystwa Demokratycznego, złączenie się z nim i utworzenie jednej "Demokratycznej Emigracji". Lelewel patronuje tym przemianom, nawiązuje nowe kontakty międzynarodowe. Od 15 lat przewodzi demokratycznej emigracji. Zna go cała Europa. Tak o naszym wielkim rodaku wypowiadał się sam Fryderyk Engels: "...w rządzie narodowym znalazł się człowiek, który[...] wzywając do broni całą dawną Polskę, dając prawa obywatelskie żydom i chłopom, uwłaszczając tych ostatnich, odbudowując Polskę na zasadach demokracji i równości. Chciał utożsamienia interesów wszystkich ludów z celami narodu polskiego. Czyż należy wymienić imię tego genialnego człowieka, który ułożył tak obszerny a zarazem prosty plan (działania)? To Lelewel".
Sam Lelewel często kontaktował się z zarówno z Engelsem jak i Marksem, obaj politycy niezwykle przychylnie odnosili się do koncepcji odrodzenia nowej Polski ludowej, często też wspierali go w jego politycznych pracach. Podobno sam Lelewel złożył podpis pod słynnym "Manifestem Komunistycznym" oraz brał udział w tajnym kongresie londyńskim 1847r, na którym został on uchwalony. Nie są to jednak fakty udokumentowane.

Ostatnie lata

Rok 1848 jest data przełomowa w życiu Lelewela. Wkracza on w siódmy dziesiątek. Bardzo podupada na zdrowiu, cierpi na dokuczliwe newragle, słabnie jego wzrok, z czasem pojawiają się silne bóle, dolegliwości serca, przerażający obrzęk nóg, okropne wyczerpanie. Lelewel sam przewiduje zgon. Już w 1853r przygotowuje testament. Cały swój majątek (bardzo nieliczny) przekazał rodzinie, zaś wspaniałe zbiory -bibliotekę, kolekcję numizmatów, wspaniałą kolekcję map przekazywał miastu, w którym spędził najszczęśliwsze chwile swojego życia- Wilnu. Nadal jednak interesuje się życiem w kraju i za granicą. Prowadzi rozległą korespondencję, przyjmuje setki odwiedzin polskich i cudzoziemskich, zabiera głos w każdej ważnej kwestii. Lelewel stał się za życia pomnikiem i symbolem. 26 maja 1861r, żegnany przez gminę polską w Brukseli, przez deputacje miasta i uniwersytetów Lelewel opuścił Belgię, przenosząc się ponownie do Paryża. A 29 maja tegoż roku , o godzinie 8 rano umiera. Polonia paryska uczciła Lelewela wystawnym pogrzebem. Ciało zabalsamowano i wystawiono w śródmiejskim kościele św. Wincentego a Paulo. Zwłoki złożono na cmentarzu w Montmartre, w zbiorowej mogile razem z 18 innymi emigrantami listopadowymi. Wiadomość o zgonie polityka dotarła do kraju bardzo szybko. Już 7 czerwca odbyła się skromna msza żałobna u reformatów, a 8-go w synagodze na ul. Daniłiczowskiej.

Twórczość

"Edda, czyli księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców" - 1807
"Uwagi nad Mateuszem herbu Cholewa" - 1811
"Historia Polski do końca panowania Stefana Batorego" - 1813
"Histire de Pologne" - 1844
"Polska odradzająca się" - 1844
"Numizmatique du Moyen Age" - 1852
"Narody na ziemiach słowiańskich przed powstaniem Polski" - 1853
"Geographie du Moyen Age" - 1857